Spanningshoofdpijn is een vorm van hoofdpijn die toe wordt geschreven aan een overmatige spanning in de gezichts- en/of nekspieren. Het is verreweg de meest voorkomende vorm van hoofdpijn, en de diagnose wordt in de meeste gevallen door uitsluiting van andere oorzaken gesteld. Dit betekent dat er dus per definitie geen andere oorzaken voor te vinden zijn.
De pijn is meestal gering tot matig, drukkend of klemmend van aard, aan allebei de kanten van het hoofd. De pijn duurt van een paar minuten tot een aantal dagen en gaat niet samen met andere symptomen. De pijn wordt verergert niet bij inspanning. Dikwijls zijn er meerdere factoren, risicofactoren, verantwoordelijk voor het ontstaan van de spanningshoofdpijn. Zo zijn er lichamelijke-, psychische- en hormonale factoren voor deze vorm van hoofdpijn aan te wijzen.
De exacte oorzaak van spanningshoofdpijn is tot op heden niet duidelijk. Vaak komt deze vorm van hoofdpijn spontaan opzetten, en ruim de helft van de mensen heeft hier wel eens mee te maken. Laboratorium- en overige onderzoeken leveren bijna nooit wat op. Bepaalde personen hebben heel hun leven erg regelmatig last van spanningshoofdpijn.
Bij patiƫnten die zich melden bij de huisarts met hoofdpijnklachten wordt bij 11 procent de diagnose spanningshoofdpijn gesteld. Spanningshoofdpijn komt het meest vaak voor bij mensen in de leeftijd van 25 tot 44 jaar.
Spanningshoofdpijn kan onderscheiden worden van de minder voorkomende migraine en van de veel zeldzamere clusterhoofdpijn. Mengvormen komen eveneens regelmatig voor. Hoofdpijn die is ontstaan door een hersentumor zonder dat daarbij andere verschijnselen optreden is eveneens erg zeldzaam. Hoofdpijn kan wel ontstaan door ontstekingsprocessen in het hoofd, bijvoorbeeld door een ontsteking van de bloedvaten.
Ibuprofen en paracetamol zijn middelen die men kan gebruiken bij het optreden van spanningshoofdpijn, deze verlichten namelijk de pijn. Bij incidentele hoofdpijn bestaan daartegen dan ook geen bezwaar, maar op het moment dat deze middelen ruim drie keer in de week of zelfs elke dag in worden genomen tegen hoofdpijn kan er juist een averechtse werking optreden en kan de zogenaamde medicatieafhankelijke hoofdpijn optreden. Amitriptyline en imipramine kunnen in geringe hoeveelheden bij patienten welke (erg) regelmatig hoofdpijn hebben de frequentie verminderen.