Ondanks de benaming slaapwandelen omhelst de term meer dan enkel het wandelen. Slaapwandelen loopt uiteen van onschuldig rechtop zitten in bed tot zeer gevaarlijke gedrag zoals het buiten rondlopen. Verder kan het eveneens een niet gepast gedrag inhouden zoals het open maken van een kastdeur en in deze kast gaan urineren. Wat zij ook uit mogen spoken tijdens het slaapwandelen, kinderen herinneren zich er later niets meer van op het moment dat zij weer wakker zijn geworden.
Op het moment dat men slaapt gaan de hersenen door vijf slaapfases: fase 1 tot en met fase 4 en daarna komt de REM-slaap. Samen vormen deze fases de slaapcyclus. Één volledige slaapcyclus duurt tussen de 90 tot de 100 minuten. Een doorsnee persoon ervaart op die manier vier tot vijf slaapcyclussen gedurende een nacht.
Hoewel slaapwandelen eveneens gedurende de lichtere fases van de slaap op kan treden, gebeurt dit vaak alleen in de fases drie en vier. In deze fases is het lastig om iemand wakker te kunnen krijgen en als zij dan wel wakker worden dan voelen deze mensen zich gedesoriënteerd en duizelig voor de duur van een paar minuten. Kinderen beginnen vaak te slaapwandelen één tot twee uur na het inslaapvallen.
Op het moment dat een kind overdag last gaat krijgen van het slaapwandelen door bijvoorbeeld en lusteloos of vermoeid gevoel kan men dit het best bespreken met de huisarts. Ook als men merkt dat een kind zich niet meer goed kan concentreren of zelfs regelmatig in slaap valt overdag op een leeftijd dat een middagdutje niet meer aan de orde is dan is deskundige hulp inroepen aan te raden.