Het Atkins-dieet gaat uit van het gegeven dat het sterk gestegen gebruik van loze geraffineerde koolhydraten (fructose, suiker en meel) in het gemoderniseerde westen van de twuintigste eeuw verantwoordelijk is voor de aanzienlijke toename aan zogeheten welvaartsziektes zoals onder andere overgewicht (doordat het koolhydratenoverschot om wordt gezet in vetten) en diabetes type 2 (door een depletie van insuline). Verder komen een heleboel mensen door het consumeren van te grote hoeveelheden geraffineerde koolhydraten (dikwijls zelfs vetarm) niet aan de dagelijks behoefte aan essentiële vetten en eiwitten, welke in tegenstelling tot deze geraffineerde koolhydraten essentieel zijn voor een gezond leven en bijvoorbeeld belangrijke vitaminen en mineralen bevatten. Een gebalanceerd Atkins-dieet bestaat uit grote hoeveelheden groente met slechts beperkte koolhydraten samen met vlees of vis die voor eiwitten en vetten zorgen. Door het relatief hoge eiwit- en vetgehalte worden de spieren voor afbraak om te dienen als energie gespaard. Het lichaam van de mens kan eiwitten omzetten tot glucose en vetten, om zo deze te vervangen.
Men kan ruwweg drie verschillende brandstoffen voor het lichaam onderscheiden, de meest efficiënte zijn koolhydraten. Men kan eveneens vetten en eiwitten omzetten in koolhydraten en energie, al heeft een lichaam daar meestal weinig voorkeur voor, aangezien deze belangrijke structurele taken vervullen in de vorm van bouwstof voor het menselijk lichaam. Het verbranden van vetten en eiwitten verloopt daarnaast aanzienlijk trager als die van koolhydraten en heeft ook meer zuurstof daarbij nodig.